HISTORIA UNIWERSYTETU KRAKOWSKIEGO

Uniwersytet Krakowski jest najstarszą uczelnią w Polsce i jedną z najstarszych w tym regionie Europy. Ufundowany został 12 maja 1364 roku przez króla polskiego Kazimierza Wielkiego.

Czasy dawne

Studium generale – tak wówczas nazywano Uniwersytet — składało się z trzech wydziałów: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa. Za życia fundatora funkcjonowały tylko dwa pierwsze. Po śmierci króla uczelnia przestała istnieć.

Po nieudanych próbach jej odnowienia w latach dziewięćdziesiątych XIV wieku, została ponownie ufundowana przez króla Władysława Jagiełłę 26 lipca 1400 roku. Do odnowienia przyczynił się zapis testamentowy zmarłej w 1399 roku królowej Jadwigi. Struktura uniwersytetu została dopełniona przez wydział teologiczny powołany formalnie już w roku 1397 Najstarsze i główne kolegium uniwersyteckie nosiło nazwę Królewskiego, a potem Większego (Collegium Maius). W XV wieku powstały jeszcze dwa – Prawnicze (Collegium Iuridicum) i Filozoficzne (Collegium Minus), a także kilka burs dla studentów i młodszych wykładowców. Uniwersytet ulokowany w ówczesnej stolicy Królestwa Polskiego nie zaprzestał już swej działalności. Stanowi on nie tylko symbol ciągłości państwa polskiego, ale czyni z Krakowa jeden z najważniejszych ośrodków edukacyjnych w kraju.

W XV wieku uniwersytet przeżył jedną z najlepszych faz swego rozwoju. Przyciągał wówczas studentów z całej Europy. Co roku zapisywało się około 200 nowych. Oprócz Polaków studiowali: Rusini, Litwini, Węgrzy, Niemcy, Czesi, Szwajcarzy, Anglicy, Niderlandczycy, Francuzi, Włosi, Hiszpanie, nawet Tatarzy. Słynął zwłaszcza z nauki prawa, matematyki i astronomii. Wśród profesorów tego wieku wymienić należy przede wszystkim znakomitych prawników: Stanisława ze Skarbimierza i Pawła Włodkowica – współtwórców koncepcji prawa międzynarodowego, a także matematyków, astronomów i geografów: Marcina Króla z Żurawicy, Jana z Głogowa, Wojciecha z Brudzewa, Macieja Miechowitę. Wśród ówczesnych studentów znalazł się Mikołaj Kopernik, który wpisał się na studia w roku 1491.

W połowie XVI wieku nadszedł kryzys. Reformacja i podział religijny Europy oraz powstanie wielu nowych uniwersytetów doprowadziło do ustania napływu studentów zagranicznych. W kraju dostęp do ważniejszych urzędów został zastrzeżony dla szlachty bez obowiązku studiów wyższych, więc Uniwersytet nabrał charakteru mieszczańskiego. I tu konkurowały z nim nowe uniwersytety: w Wilnie oraz Zamościu, a także szkoły jezuickie. Mimo to w tym wieku studiowali jeszcze przyszli polscy mężowie stanu, biskupi i twórcy literatury – Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski, Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer. Od końca XVI wieku Uniwersytet nazywany był powszechnie Akademią Krakowską.

Wiek XVII upłynął w dużej mierze pod znakiem walki Akademii z jezuitami, pragnącymi opanować krakowskie szkolnictwo. Równocześnie stworzyła ona rozwiniętą i uzależnioną od siebie sieć szkolną (tzw. kolonie akademickie). Wśród uczonych tego wieku trzeba wspomnieć zwłaszcza matematyka Jana Brożka, zaś spośród absolwentów – Jana Sobieskiego, przyszłego króla Polski i zwycięzcę w bitwie z Turkami pod Wiedniem w 1683 roku.

Zupełnie nową epokę zapoczątkowało powstanie w 1773 roku Komisji Edukacji Narodowej, pierwszej państwowej władzy szkolnej, której głównym celem była generalna przebudowa systemu kształcenia w Polsce. Komisja posłała do Krakowa ks. Hugona Kołłątaja z zadaniem zreformowania Uniwersytetu. Reforma kołłątajowska (1777–1786) zmieniła strukturę uczelni. Zlikwidowano cztery wydziały, powołując w ich miejsce dwa kolegia: Moralne (teologia, prawo i literatura) oraz Fizyczne (matematyka, fizyka i medycyna). Wprowadzono wykładowy język polski (z wyjątkiem teologii), sprowadzono znakomitych uczonych (m. in. matematyka i astronoma Jana Śniadeckiego), zadbano o rozwój nauk przyrodniczych i ścisłych, zainicjowano budowę Kolegium Fizycznego (Collegium Phisicum), obserwatorium astronomicznego, ogrodu botanicznego i kliniki uniwersyteckiej. W czasie tej reformy uniwersytet otrzymał nazwę Szkoły Głównej Koronnej.

Po trzecim rozbiorze Polski (1795) Kraków został włączony do Austrii. Uniwersytet nazywano odtąd Szkołą Główną Krakowską. W 1805 roku połączono go z Uniwersytetem Lwowskim i zgermanizowano. Repolonizacja nastąpiła w 1809 roku po włączeniu Krakowa do Księstwa Warszawskiego. Gdy po Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku utworzono Wolne Miasto Kraków jako niezależne państwo, profesorowie uniwersytetu odgrywali w nim dużą rolę polityczną. Uniwersytet miał być dostępny dla Polaków z Austrii, Rosji i Prus, jednakże władze tych państw utrudniały im studia w Krakowie. Od roku 1817 uczelnia nosi dzisiejszą nazwę: Uniwersytet Jagielloński. Po likwidacji Wolnego Miasta i włączeniu Krakowa do Austrii (1846), uniwersytet zreorganizowano na wzór austriacki, a językiem wykładowym ponownie stał się niemiecki.

Nowa era

Przełomowe zmiany w dziejach uniwersytetu, które zaowocowały szybkim wzrostem jego znaczenia naukowego i społecznego, nastąpiły w drugiej połowie XIX wieku po przyznaniu przez Austrię Polakom w Galicji faktycznej autonomii. Język polski stał się ponownie językiem wykładowym. Wzniesiono nowe kolegium główne (Collegium Novum, 1887) Rozwinęły się szybko zarówno dyscypliny matematyczno-przyrodnicze, jak i humanistyczne. W historiografii wyróżniali się Józef Szujski, Michał Bobrzyński (twórcy tzw. krakowskiej szkoły historycznej), w historii literatury – Stanisław Tarnowski, w lingwistyce – Jan Baudouin de Courtenay, w chemii – Karol Olszewski, w fizyce – Zygmunt Wróblewski i Marian Smoluchowski. Studenci przybywali ze wszystkich trzech zaborów polskich oraz z całej monarchii habsburskiej, oprócz Polaków – Żydzi, Rusini, Ukraińcy i Białorusini, Niemcy, Czesi, Morawianie i inni Słowianie, w sumie około tysiąca rocznie. Wśród nich był Bronisław Malinowski, przyszły antropolog i autor dzieł o światowym znaczeniu, Ivo Andrić, przyszły laureat nagrody Nobla w dziedzinie literatury.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku trwał rozwój Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studiowało już ponad 4 tysiące młodych kobiet i mężczyzn. O jego ówczesnej randze świadczą nazwiska wybitnych filologów (Ignacy Chrzanowski, Kazimierz Nitsch, Tadeusz Sinko), historyków (Roman Grodecki, Władysław Konopczyński), archeologów (Tadeusz Sulimirski), prawników (Rafał Taubenschlag, Fryderyk Zoll), matematyków (Stanisław Zaręba, Tadeusz Banachiewicz), chemików (Leon Sternbach jr, Leon Marchlewski) i wielu innych. Powołany został wydział rolniczy (1923), zbudowano gmach Biblioteki Jagiellońskiej (1939) oraz inne gmachy.

Podczas drugiej wojny światowej, 6 listopada 1939 roku niemieccy okupanci podstępnie zgromadzili w Collegium Novum, aresztowali i uwięzili w obozach koncentracyjnych blisko 180 uczonych i pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kilkunastu z nich zakończyło tam swe życie. Kilkunastu krakowskich uczonych, wziętych jako oficerowie do niewoli sowieckiej, zostało zamordowanych z wyroku Stalina w Katyniu (1940). Uniwersytet został przez Niemców zamknięty. W związku z tym w 1942 roku rozpoczęto tajne nauczanie, którym objęto około 800 studentów. Wśród nich był Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II.

W 1945 roku na pierwszy rok akademicki wpisało się ponad 5000 studentów. Wśród tego powojennego pokolenia była też Wisława Szymborska, przyszła poetka i laureatka nagrody Nobla. Znaleźli tu przystań uczeni, którzy musieli opuścić Lwów i Wilno w wyniku zmiany wschodniej granicy Polski, oraz ci, którzy nie mogli wrócić do zburzonej przez Niemców Warszawy. W nowej komunistycznej rzeczywistości politycznej struktura uniwersytetu ulegała wielokrotnym zmianom. Usunięte zostały wydziały – teologiczny, rolniczy i medyczny. W roku 1948 zaczął się najgorszy okres w powojennej historii uniwersytetu – stalinowski. Władze komunistyczne uniemożliwiły pracę niektórym znanym uczonym: filozofowi Romanowi Ingardenowi, historykowi Władysławowi Konopczyńskiemu i ekonomiście Adamowi Krzyżanowskiemu. W kolejnych dekadach polityczne zawirowania odbijały się na dziejach Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1956 roku wrócili profesorowie usunięci poprzednio. W roku 1968 i 1981 przez uniwersytet przeszły fale demonstracji studenckich przeciwko reżimowi.

Pomimo to na Uniwersytecie Jagiellońskim nadal działali wybitni uczeni w zakresie: polonistyki (Juliusz Kleiner, Stanisław Pigoń, Kazimierz Wyka), fizyki (Henryk Niewodniczański), historii (Jan Dąbrowski, Henryk Wereszycki), botaniki (Władysław Szafer), psychologii (Stefan Szuman), historii prawa (Adam Vetulani), prawa (Ludwik Ehrlich), językoznawstwa (Jerzy Kuryłowicz), astronomii (Kazimierz Kordylewski), biologii molekularnej (Jan Zurzycki), matematyki (Tadeusz Ważewski, Franciszek Leja, Stanisław Gołąb, Jacek Szarski).

Obecnie Uniwersytet Jagielloński ma 16 wydziałów, w tym trzy medyczne, które powróciły do jedności z UJ w 1993 roku i tworzą tzw. Collegium Medicum. Dobiegła końca budowa Kampusu 600–lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kształci się już około 50 tysięcy studentów rocznie, z tego 65% to kobiety. Zmieniła się też struktura narodowościowa, oprócz studentów z krajów Unii Europejskiej, pojawili się przybysze z Azji i Afryki, a także z nowych państw Europy Wschodniej (Ukraina, Białoruś).

Współczesność

Dzień dzisiejszy Uniwersytetu to ponad 540 profesorów, 730 doktorów habilitowanych, 2600 osób pozostałej kadry nauczycielskiej, około 50 tysięcy studentów i doktorantów, a także ponad 3,5 tysiąca pracowników administracji. Obecność w życiu społecznym kraju instytucji takiej jak nasza, będącej symbolem, wartością trwałą i ponadczasową, wymaga właściwej infrastruktury. Stąd zaawansowane prace inwestycyjne, takie jak: zakończenie budowy Kampusu 600–lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego poprzez przeniesienie Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej oraz Wydziału Chemii do ukończonej nowej siedziby; budowa Centrum Edukacji Przyrodniczej i Instytutu Geologii; budowa nowego i modernizacja dotychczasowego obiektu Paderevianum dla Wydziału Filologicznego; kompleksowy remont budynku Collegium Novum i ulic „kwartału uniwersyteckiego". Infrastruktura, którą wciąż udoskonalamy i rozbudowujemy, to miejsce pracy naukowców i uniwersyteckiej kadry nauczycielskiej oraz przyjazna strefa nauki dla studentów. Wymienione wyżej działania to ogromne inwestycje, pochłaniające bardzo duże środki pozyskane z różnych źródeł – funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Unii Europejskiej, Miasta Krakowa, Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, a także środków własnych Uniwersytetu.

informacja za  https://www.uj.edu.pl/uniwersytet-z-collegium-medicum/historia